بنادر خشک چیست و چه مزیت‌هایی دارد؟
از نظر شناختی، واژه بندر خشک درمورد مراکز لجستیکی متصل به بنادر دریایی کمتر به‌کار می‌رود. در واقع منبع اصلی ادبیات مربوط به مراکز لجستیکی این چنین از ایالات متحده می‌آید و در این کشور هرگز از واژه بندرخشک استفاده نمی‌شود، بلکه واژه بندر داخلی رایج است. واژه بندر خشک اولین بار توسط زلالند و درمورد متروپورت آوکلند که یک مرکز کانتینری داخلی است، استفاده شد. در این کشور مقدار متناسبی از آماده‌سازی و فرآوری تجارت در فرودگاه‌ها، کانون‌های حملونقل بین‌المللی و بنادر داخلی احداث شده برای تجارت خاص انجام می‌پذیرد. به هر حال تا جایی که به نام گذاری مربوط می‌شود، واژه بندر داخلی بیشتر در ایالت متحده رایج است و واژه بندر خشک در سایر نقاط جهان، ای(اوای سی دی) و کمسیون اقتصادی سازمان ملل برای اروپا(و ان ای سی ای) گزینش شده است. از عمده‌ترین چالش‌های صنعت حملونقل دریایی می‌توان به محدودیت‌های بنادر دریایی و ساحلی اشاره نمود. محدودیت‌هایی نظیر کم بودن فضای کافی برای تخلیه بار، ناکافی بودن امکانات برای انبار کالا، عدم امکانات مناسب برای بار فله، عدم دسترسی سریع و کامل به مقاصد بار و پوشش ناکافی بیمه باربری، جریان انتقال کالا با وجود چنین محدودیت‌هایی همواره در میان بنادر و مقاصد نهایی کالا صورت گرفته است. باربری جاده‌ای بخش عمده‌ای از این چالش‌ها را به‌دوش‌کشیده و باعث شده است جریان حملونقل کالا خصوصا حملونقل بین‌المللی کالا از حرکت باز نایستد. اما در این میان راهکارهایی می‌بایست اتخاذ گردد تا بخشی از مشکلات صنعت حملونقل دریایی و حملونقل بین‌المللی کاهش پیدا کند.
کاکرد یک بندرخشک عبارتند از:
- از نظر مکانی:
اتصالات ترابری به بندر یا فرودگاه را مرتبط می‌سازد و به علت داخلی بودن، به دور از مرزهای زمینی، هوایی یا خط ساحلی است.
- از نظر لجستیکی:
با اتصالات و خطوط با ظرفیت بالای ترابری پیشتیبانی می‌شود، بیش‌از یک شیوه حملونقل را پذیراست و محل تغیر شیوه حمل‌ونقلی است.
- از نظر امکانات انبارش:
بستر انبارش موقت را داراست و امکان تجمیع یا تفکیک بار را در انبارش‌هایش داراست.
- از نظر خصمیمه‌های بین‌المللی:
مرکز فرآوری تجارت برون‌مرزی تحت کنترل گمرک است یا گمرک در آن حضور دارد. همچنین تمام خدماتی که در بندر یا فرودگاه عرضه می‌شود در این مکان نیز موجود است.
- از نظر خدمات ارزش افزوده:
بخش بارفرابری در آن حاضر است و سامانه اطلاعاتی سایر خدمت ارزش افزوده را ارائه می‌دهد.
تجربه کشورهای موفق آسیایی در ایجاد و توسعه بنادر خشک نشان می‌دهد که توسعه بنادر خشک(البته در صورت وجود شبکه‌های لازم جاده‌ای و ریلی) منجر به سیکل بسته و بهینه‌ای از توسعه در مناطق پسکرانه‌ای از طریق کاهش هزینه و زمان حملونقل شده که به‌طور طبیعی موجب افزایش سرمایه‌گذاری در محدوده اطراف بنادر خشک، و طبعا زمینه‌های سرمایه‌گذاری بیشتر در زیربناهای حملونقل و مجددا کاهش هزینه و زمان عملیات حملونقل می‌شود. توسعه بنادر خشک موجب تسهیل تجارت بین منطقه‌ای در حوزه پسکرانه بنادر شده و مستقیما موجب توسعه حملونقل ترکیبی به‌ویژه تبادل و ترانس‌شیب کالا بین جاده و ریل شده که زمینه‌ساز حملونقل پایداری باشد. از دیدگاه مشتری یا صاحب کالا، مزیت بندر خشک تنها امکانات کارکردی آن نیست که عینا از روی بندر نسخه برداری شده است. همه این مزایا وقتی مفهوم پیدا می‌کنند که در مکانی در نزدیکی و دسترس صاحب کالا ارائه شود. فی‌نفسه در کشوری مثل ایران که کشوری زمینی و غیر دریایی است و توسعه آن دریامحور نبوده ست، صاحب کالای تهرانی گمرک و بندر تهرانی را به گمرک و بندر جنوب یا شمال ترجیح می‌دهد. همین ترجیح فرصتی را برای شرکت یا افراد ترخیص کار، بارفرابر، راه آهنی و لجستیکی خلق می‌کند که بساط خود را به‌جای بند، در مناطق داخلی پهن کنند.
مزیت دیگر این مناطق در کمینه‌کردن هرزروی در زنجیره تامین یا توزیع از طریق ارتباط بهتر بین شیوه‌های مختلف ترابری یا همکاری بهتر بین موسسات مختلفی است که وظایف جداگانه‌ای را در داخل زنجیره عهده‌دار هستند و همگی زیر یک سقف زیست می‌کنند.
در سطح اقتصادی کلان، تاسیس بنادر خشک به تقسیم کار بین‌المللی، اشاعه اشتغال محلی، باقی گذاردن آثار رشد و تغیرات ساختاری و کالبدی در منطقه، زمینه‌سازی برای اشاعه فرمول تحویل‌های درست به‌موقع کمینه‌کردن هزینه‌های بسته‌بندی، فرآوری و لجستیک کمک می‌کند.
ویژگی‌های یک بندر خشک مفید:
- اتصال به ریل و وجود یک پایانه بین وجهی ریل_جاده ای.
- اتصال راهبردی به یک بندر یا فرودگاه.
- متکی به نظام ترابری بسیار قوی برای خطوط مواصلاتی، سیر تحول در بنادر خشک: اول، اتصالات ترابری قوی، قابل اتکاء، سریع، دوم، استقرار باراندازی‌‌های توزیعی، سوم تسهیلات تولیدی.
- پشتیبانی توسط نظام فن‌آموزی اطلاعات قوی.
- قابلیت یک پارچه شدن با بازار هدف اطراف بندر خشک.
- متکی به جمعیت حداقل سه میلیون نفری در نزدیکی به عنوان بازار کار.
- برخوردار از زمین های وسیع مجاور(بین 2000 تا 4000 هکتار)
- برخوردار از دامنه خدماتی چون انبار، انبارهای تحت کلید، بار اندازی برای تجمیع و تفکیک بار، دپوی کانتینر، تعمیرگاه کانتینر، خدمات افزوده لجستیکی و حضور صنایع.
- ترجیحا داخل یک منطقه آزاد.
- امنیت به کمک ابزارهای الکرترونیک و فناوری اطلاعات.
- نزدیک به شهرک‌های صنعتی فعال، سایت‌های صاحبان کالای بزرگ، به‌عنوان موقعیت جغرافیایی.
- همکاری موثر بین دولت و بخش خصوصی برای حمل فوری مشکلات فرستندگان بار و شرکت‌های لجستیک.
- یک مرکز چند منظوره تجاری برای اجاره دفاتر، برقراری کنفرانس ها، نمایشگاه های تجاری.
- قابلیت جلب توزیع‌کنندگان و تولیدکنندگان بزرگ برای فرآوری تجارت بین‌الملل با هدف طولانی مدت ایجاد خوشه‌ها.
چاله‌هایی که مانع توسعه سودمند بنادر خشک می‌شوند عبارتند از:
- اختلاف نظر بین شرکت‌های لجستیک و صاحبان کالا درباره نوع و آرایش داخلی انبارها و تاسیسات.
- دخالت ناصواب دولت یا عدم حمایت‌های دولت.
- اتکاء بیش‌ازحد به بخش جاده‌ای که ممکن است به تراکم و راه‌بندان در ورودی‌وخروج و داخل بندر خشک بی‌انجامد.
- آثار مخرب زیست‌بومی از طریق دفع مقادیر زیادی گاز کربنیک با انرژی‌های فسیلی، سروصدا، راه‌بندهای جاده‌ای، خسارت‌به‌جاده‌ها و استهلاک سریع آنها، مشکلات برای جامعه مسکونی مقیم حوالی.
این مقاله بر گرفته از کتاب مراکز لجستیکی در بندر و خشکی از تئوری تا عمل است، نوشته همایون اسدی لنگرودی است و امیدواریم در این مقاله به‌خوبی شناخت و کارکرد بنادر خشک را برایتان توضیح و تشریح داده‌باشیم.
