مفهوم عیوب‌ مخفی در حمل‌و‌نقل دریایی به‌چه‌معناست؟

عيب‌پنهان به‌عنوان يكي از موارد معافيت متصدي حمل به شمار آمده است. با توجه به مقررات موجود، تبيين مفهوم عيب‌پنهان در تعيين گستره شمول آن نقش مهمـي را ايفـا مـي‌نماید. لكن تعيين معياري روشن در عمل همواره كار ساده‌اي نبوده است. بررسي رويه‌هاي قضايي ايـن مشكل را بيشتر نمايان مي‌سازد. به طور ساده عيب‌پنهان را اينگونه مي‌توان تعريف كرد: “عيبي است كه نمي‌توان به وسيله‌ي آزمايش‌هاي معمول و متداول آن را يافت”.

اين تعريف در رويه قضايي مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان نمونه، در دعوايي كـه در پرونـدة Lion Green در سـپتامبر 1971(Sipowicz. J Alexander) عليـه خوانـده‌هـا، كـه بيمه‌گر بودند، مطرح شد؛ مبلغ بيست هزار دلار خسارت ناشي از غرق شدن يك قـايق‌بـادي در طبق ادعاي شاكي، تلف كشتي ناشي از خطري بوده است كه بيمه گر 14 مي 1970 مطالبه کرد توسط بيمه‌نامه آن را پيش‌بيني كرده بود و بيمه‌نامه كشتي آن را در بر مي‌گرفـت و معتقـد بودنـد كه بر اين اساس، خسارات وارده بايد جبران شود. در مقابل، خواندگان مدعي بودند كه غرق شدن قايق در اثر يك حادثه طبيعي بوده است و درنتيجه مشمول شروط بيمه نامه نمي‌شـود و خواهـان بهره‌اي از بيمه‌نامه نمي‌برد.

برخي معتقدند عبارت «پنهان» با عبارات «مخفي»، «مكتوم» و «خاموش»، يا «چيـزي كـه در ظاهر به نظر نمي‌رسد»، مترادف است. اين تعريف باعث ايجاد دو سؤال مي‌شود: اولين سؤال آن است كه عيب بايد از ديد چه كسي«پنهان» يا «مخفي» باشد؟ سؤال دوم آن است كه عيب به چه شكلي بايد پنهان باشد تا مشمول تعريف مذكور گردد؟

در پاسخ به سوال نخست بايد گفت كه دربند 2.2.2 از شروط بین‌المللی موتور بدنه کشتی تنها عبارت پنهان ذکر شده است و اين در حالي است كه كشف يك عيب ممكن اسـت بـه ايـن معني باشد كه آن عيب ديگر پنهان يا مخفي نيست. اين مسئله هنوز در انگلستان مورد مناقشـه است. برخي معتقدند استدلال‌هاي قوي وجود دارد مبني بر اينكه اين عيـب فقـط بايـد «از ديـد بيمه‌گذار» پنهان باشد. این موضوع در رویه قضایی نیز پذيرفته شده است. پنهان ماندن اين عيب از ديد متصدي حمل يا مالك كشتي كـه مراقبـت‌هـاي لازم را انجام ندهد، مورد شبیهه است.

در پاسخ به سوال دوم كه عيب و كاستيِ مذكور چگونه بايد «پنهان» باشد، بايد گفت موضـع در ايـن اتخاذ شده در پروندة درياي كارائيب، در پروندة موسوم به ميس جي جـي تأييـد گرديـد. پرونده در رابطه با عبارت «مخفي»، قاضي موستيل تصريح مي‌كند كه عيـب در طراحـي زمـاني نهفته است كه:

الف. شاكيان خود نتوانند آنها را پس از بازرسي پيدا كنند، زيـرا از افـرادي كـه خواهـان بودنـد، انتظار مي‌رود كه بتوانند به‌طور منطقي آن را تشخيص دهند.

ب. حتي اگر عيب‌ها مي‌توانست توسط يـك بررسـي دقيـق تشـخيص داده شـود، از شـاكي‌هـا نميتوان انتظار داشت كه اينگونه تحقيقات را براي ايـن نـوع از كشـتي انجـام دهنـد. ايـن درنتيجه مي‌توان گفت براي كشف عيوب‌پنهان فراتر تصميم در دادگاه تجديد نظر تأييد شد. از بازرسي‌هاي متداول بايد به سطح آگاهي قابل انتظار از مالك كشتي و نيز دقت بررسي‌هاي انجام شده براي معاينة فني كشتي نيز توجه نمود.

مسئله وجود يك رابطه مستقيم ميان عيب‌پنهان و خسـارات احتمـالي يكـي از موضـوعاتي است كه همواره مورد توجه ذينفعان و مراجع قضايي قرار داشته است. در اين خصوص، اين نكته كه خسارت مستقيما ناشي از خود عيب‌پنهان باشد، حائز اهميت است. عبارت (ناشي از) مندرج از شرط اینچماری به صدمات ناشي از «انفجار ديـگ‌هـاي بخـار، شـفت يـا هرگونـه عيـب در ماشين‌آلات و يا بدنه» اشاره دارد و نه آسيب‌هاي به وجود‌آمده به وسيلة خود ماشين‌آلات يا بدنه، عبارت يادشده در رويه قضايي موردبررسي قرار گرفت. عيب‌پنهان ممكن است باعث شود تا كشتي به خاطر عدم توانايي در مواجه شدن با خطـرات عادي در دريا قابليت حمل‌ونقل دریایی را از دست بدهد.

 شرايطي كه خسارت ناشي از يك «عيب‌پنهان» ايجاد مي شود، بدين‌معناسـت‌كـه اگـر عيب را قبل از آسيب رخداده تشخيص دهد، آن عيب ديگر ناديـده گرفتـه نمـي‌شـود و پوشـش خسارت ناشي از آن بدون توجه به زماني كه رخ مي‌دهد، رد خواهد شد. در اين مفهوم، درزمـاني كه مالك عيب را شناسايي مي‌كند، وظيفه دارد كه بخش معيوب را تعمير يا جايگزين كند تا مانع از آسيب‌هاي آينده شود و اگر او اين كار را انجام ندهد، خطر آسيب‌هاي آينده بـر عهـدة خـود او خواهد بود. در مقايسه با روش نروژي، اينيك راه‌حل سخت‌تر است. تا  هنگامیکه مالـك چيـزي درباره اين عيب نمي‌داند و از آن اطميناني ندارد، آسيب ناشي از اين عيب تحت پوشـش مفهـوم عيوب‌پنهان قرار خواهدگرفت.

با اين حال در صورت پذيرفتن اين استدلال؛ به نظر مـي‌رسـد انجـام بررسـي هـاي دوره‌اي و حصول اطمينان از سلامت كشتي و قابليت حمل‌ونقل دریایی آن به نفع مالك كشتي نيسـت. درنتيجـه مالك براي فرار از مسئوليت‌هاي آتي، تلاشي براي كشف نواقص پنهـان و رفـع آنهـا نخواهـد کرد. لذا نقطة تلاقي اين دو مفهوم انجام «بررسي‌هاي متداول» براي حفظ قابليـت دريـانوردي كشتي است. درنتيجه مي‌توان گفت خود مفهوم «عيب» و دامنـة «پنهـان» بـودن آن بـا معيـار (حفظ قابليت دريانوردي) سنجيده مي‌شوند؛ يعني منظور از «عيب» وجود نقصي در كشتي است كه بر اساس روية متداول موجب «عدم قابليت دريانوردي» مي‌گردد، نه الزاماً عيبي كـه موجـب خسارت مي‌شود. ازاين‌رو، قابليت استناد به «عيب پنهان» ارتباطي مسـتقيم بـا تعهـد بـه انجـام (اقدامات پيشگيرانه معقول) دارد و عدم بررسي هـاي دوره‌اي، رافـع مسـئوليت مالـك در عيـب‌پنهان نخواهد بود.

نكته ديگر دامنه عيوبي اسـت كـه در مـورد آنهـا مـي‌تـوان بـه عيـب‌پنهـان اسـتناد كـرد. به عبارت ديگر، آيا اين بند را صرفا بايد به عيوب مخفي موجود در كشتي اختصاص دهيم يا عيوب ساير وسايل را نيز در برمي‌گيرد؟

در پاسخ به اين پرسش با مراجعه بـه مقـررات كنوانسيون‌هـاي سه‌گانه و نظر به اينكه در باب دوره زماني مسئوليت متصدي حمل در مقررات لاهه بـه ضـابطه چنگال تا چنگال و در كنوانسيون هامبورگ بندر تا بندر و در نهايتا در كنوانسيون روتردام ضابطة درب‌تادرب را اعمال نموده است، مي‌توان قائل به اين امر شد كه عيب‌پنهان موجود در وسايلي كه جهت تخلية كالا و به‌طوركلي تجهيزات بندري موجود است و باعث ورود خسارت مـي‌گـردد، در شمول مفهوم عيب‌پنهان قرار می‌گیرد.

کلام آخر:

نظر به رويه‌هاي قضايي موجود عيوب‌مخفي صرفا به عيوبي اطلاق مي‌گردد كه نـه تنهـا بـا بررسي ساده قابل كشف نباشند، بلكه پي‌بردن به وجود آنها مسـتلزم بررسـي فنـي و كارشناسـي است. عيوب‌مخفي را بايد از ساير مقوله‌ها همانند ايـرادات ناشـي از طراحـي و سـاخت كشـتي متفاوت دانست. اين عيوب بايد در ذات وسايل كشتي مخفي و مربوط به كيفيت قطعه‌اي كـه در كشتي مورداستفاده قرار مي‌گيرد، باشد. البته بايد توجه داشت وجود اين عيوب را بايـد در دوره‌اي كه براي استفاده از آن قطعه تعيين شده است، منظور نمود و عيوبي كه درنتيجـه اسـتفاده زيـاد و فرسودگي حاصل مي‌گردد، در شمول معافيت متصدي حمل از مسئوليت قرار نمي‌گيرد.

منبع:

• مقاله مفهوم و دامنه شمول عیوب مخفی کشتی در مقررات بین المللی حمل و نقل دریایی کالا