مفهوم مرور زمان در گمرک به‌چه‌معناست؟
به‌طورکلی مرور زمان برای تثبیت وضع حقوقی افراد در جامعه و از لحاظ اینکه افراد تکلیف خود را در مقابل هر نوع ادعایی در زمان معین، نه هر زمانی که مدعی اراده کند که بدانند، وضع شده و از این نظر حائز اهمیت است؛ به‌طوریکه مدعی را ملزم می‌سازد تا در مهلت مرور زمان در مقام مطالبه حق خودبرآید نه هر زمان که خود تشخیص دهد، که اگر اینطور باشد اشخاص مجبور خواهندبود همواره پاسخگوی جزئیات دعاوی باشند که زمانی بالنسبه طولانی از آن گذشته است. همینطور است در گمرک که مرور زمان وجود دارد، البته چون در حال حاضربرخلاف گذشته با پذیرش مدیریت خطردر گمرک بسیاری از کالاها ارزبابی نمی‌شوند و به‌اصطلاح از مسیر سبز خارج می‌شوند. باید مفهومی به نام مرور زمان که پشتوانه‌ای برای گمرک در بررسی بعد از ترخیص است وجود داشته‌باشد.
سند ترخیص کالا از گمرک که برای خروج معتبر است یا پروانه‌گمرکی است یا پته؛ که درعین‌حال اسناد وصول نیز هستند. در حالیکه سند به‌مفهوم آنچه در قانون امورگمرکی برای احتساب مبداء مرور زمان ذکرشده، به هر سند گمرکی که تمام یا قسمتی از حقوق گمرکی سود بازرگانی عوارض و هزینه‌های گمرکی کالایی به‌موجب آن دریافت شده‌باشد اطلاق می‌شود؛ بنابرین شامل هر چهار مورد پروانه گمرکی، پته، قبض درآمد و قبض سپرده خواهدبود.
مبدا مرور زمان در گمرک راجع‌به تخلفاتی که پیرامون نوع کالا و توام با اسناد نادرست بوده تاریخ روزی است که کالا از درب‌خروج گمرک، با انجام تشریفات قطعی و به‌موجب پروانه‌گمرکی خارج شده و در دفتر درب‌خروج همچنین ظهر پروانه با مهروامضای مسئول کنترل درب‌خروج منعکس باشد.
مبداء مرور زمان طرفینی در گمرک احتساب تاریخ صدور سند ترخیص است؛ ولی ممکن است مطالبه بعد از مهلت مرور زمان طرفین در خصوص اظهار خلاف راجع‌به نوع کالا از گمرک است. ثانیا بیش از مهلت مرور زمان طرفین است. از طرفی دیگر ممکن است هر یک از طرفین با وجود گذشت مرور زمان شده یا نشده باشد، مطالبه‌نامه یا درخواست استرداد را تنظیم و به‌طرف مقابل ابلاغ یا رسما اعلام کنند. در این‌صورت ایراد مرود زمان(صرف‌نظرکردن مدعی علیه از حق ایراد مرور زمان به نفع مدعی) درمورد اشخاصی که به‌عنوان متولی و ولی و قیم، اداره امور موقوفه را به‌عهده دارند یا مامور وصول عایدات دولت یا اموال‌صغار و محجورین هستند، همچنین اشخاصی که به‌عنوان وکیل تام‌الاختیار وکالت موکل را به‌عهده دارند(مگر درمورد صاحب کالا و وکیل او در وکالت‌نامه صریحا حق‌اسقاط مرور زمان تفویض شده‌باشد.) قابل استفاده نیست.
مفهوم قطع مرور زمان به‌چه‌معناست؟
انقطاع مرور زمان حکایت از عدم ورود دعوی در شمول مرور زمان دارد. قطع مرور زمان که با هر اقدامی دارنده حق در همان مهلت مقرر کتبا با تنظیم دادخواست یا اظهارنامه قانونی به‌عمل‌می‌آید صورت می‌گیرد. اقراربه‌دِین نیز قاطع مرور زمان خواهدبود. دادخواست یا اظهارنامه باید حائز شرایط و ضوابط تعین شده‌باشد وگرنه قاطع مرور زمان نخواهد بود؛ برای‌مثال، در گمرک باید حائز شرایطی باشد؛ از قبیل ذکر مبلغ، رعایت این نکته که درخواست یا مطالبه نامه باید الزاما مربوط‌به‌یک‌سند(پروانه گمرکی) باشد، موضوع دعوی و مشخصات سند دقیقا تصریح شده‌باشد و….. . لازم‌به‌ذکر است که اقراربه‌ِدین برای قبول به‌عنوان قطع مرور زمان یا انقطاع آن ممکن است به‌صورت سندی باشد که در خارج از دادگاه تنظیم شده یا اقرار شفاهی باشد که در محضر دادگاه بوده و مراتب در صورت مجالس دادگاه مضبوط باشد.
قطع مرور زمان، یعنی اقدامی که بعد از انجام آن دیگر مرور زمان جاری نمی‌شود. قطع مرور زمان را مدعی باید انجام دهد. قطع مرور زمان همانطورکه قبلا گفته شد کتبا با ذکر مبلغ، شماره سند(در هر مورد برای یک سند جداگانه و مستقل) انجام می‌گیرد. به‌طورکلی مدعی باید تا زمان و معلت قانونی مرور زمان سعی کند ادعای خود را مستدل و کتبی به‌نحوی که بعدا مدعی علیه نتواند نکر رویت یا وصول آن شود، به نظر او برساند. در گمرک باید مطالبه‌نامه که برای قطع مروز زمان تنظیم شده به رویت صاحب کالا یا نماینده قانونی او برسد و با قید تاریخ امضاء گردد تا بتوان بعدا در صورت ایراد در مراجع، ارائه داد و ثابت کرد که به موقع مطالبه انجام یافته است. بدیهی است رعایت نکاتی مانند اینکه هر مطالبه‌نامه باید راجع‌به یک سند باشد، شماره و مشخصات سند صحیح باشد، با ذکر موضوع و مبلغ و نظایر آن، باید رعایت شود، درغیراین‌صورت ممکن است قطع مرور زمان تلقی شود و مورد ایراد واقع گردد. همینطور از طرف صاحب کالا زمانی که درخواست استرداد وجوه اضافه دریافتی را از گمرک دارد، می‌باید درخواست خود را کتبا تنظیم و با رعایت نکات مهم از قبیل ذکر موضوع، مبلغ، مشخصات سند و اینکه یک سند بیشتر را در یک درخواست مطرح نکند، اگر از طریق پست ارسال شود، پست سفارشی بوده و رسید یا قبض مربوط را که با قید تاریخ است و ملاک تاریخ اقدام اوست دریافت دارد، هرگاه مستقیما به گمرک ارئه کرده باید در دفتر نماینده ثبت و این تاریخ ملاک تشخیص تاریخ تسلیم درخواست و در موعد مقرر قانونی ارسال کند.
قطع مرور زمان در گمرک باید ذکر مبلغ باشد. حال اگر بعد از قطع مرور زمان معلوم شد، در ذکر مبلغ اشتباهی رخ داده است، نمی‌توان به‌صرف‌اینکه قطع مرور زمان به‌عمل‌آمده دیگر اقدامی به‌عمل‌نیاورده؛ زیرا قطع مرور زمان اولیه برای مبلغ معین بوده و اگر افزایش یافته باید قبل از فوت وقت بلافاصله پیرو درخواست یا مطالبه نامه نخستین، مجددا درخواست یا مطالبه‌نامه یا درخواست اولیه فقط تا حدود مبلغ مندرج در آن معتبر است.
نماینده صاحب کالا در صورتی می‌تواند درخواست رد اضافه دریافتی را امضاء و به گمرک تسلیم کند که انجام این امور به‌موجب وکالت‌نامه نیز به او تفویض شده‌باشد و وکالت دلالت‌براظهار و ترخیص کالا دارد و قطع مرور زمان یا تسلیم درخواست استرداد اضافه دریافتی‌ها و نظایر آن به وکیل محول نشده از پذیرفته نخواهدشد. به‌همین‌دلیل در موقع تسلیم درخواست استرداد از طرف نماینده یک رونوشت مصدق از وکالت‌نامه نیز باید به ورقه درخواست ضمیمه شود؛ بنابرین در سایر موارد درخواست نماینده برای استرداد اضافه دریافتی قاطع مرور زمان نخواهدبود. همچنین مواردی که وکالت‌نامه تا تاریخ ترخیص کالا معتبر شناخته‌شده و بعد از آن به صراحت مندرجات بی‌اعتبار باشد. اگر صراحتا در مورد زمان اعتبار وکالت‌نامه تصریحی نشده‌باشد و از جمله وظایف وکیل تهیه و تسلیم درخواست رد اضافه دریافتی بوده باشد، کماکان وکیل می‌تواند در صورت اطمینان از اضافه پرداختی راسا از طرف صاحب کالا درخواست تسلیم و به‌اصطلاح قطع رور زمان کند.
منظور از قطع مرور زمان صرفا ادای‌این‌عبارت که بدین‌وسیله قطع مرور زمان می‌کند نظایر آن نیست. عبارت‌بدین‌وسیله نسبت به هرگونه اضافه پرداختی یا کسر دریافتی قطع مرور زمان می‌شود یا هر عبارت مشابه دیگری غیر از آنچه متضمن موضوع مشخص، مبلغ معین، شماره و مشخصات سند و رعایت سایر نکات بوده‌باشد؛ بنابرین هر درخواست یا مطالبه نامه‌ای با این شرح فاقد نکات مورد اشاره قاطع مرور زمان خواهد بود. قطع مرور زمان در گمرک شفاهی پذیرفته یست‌اید طور کتبی صورت‌گیرد.
