سود بازرگانی چیست؟
سود بازرگانی یک کالا می‌تواند بر حسب حجم، وزن و تعداد محاسبه شود اما در گمرک‌‌های ایران محاسبه بر حسب وزن مرسوم‌تر است و به آن ارزش کالا می‌گویند. برای محاسبه‌‌ی سود بازرگانی یک کالا براساس CIF، ارزش خالص کالا را با کرایه محل و حق ثبت سفارش جمع می‌کنند. حق وروردی نیز شامل سود بازرگانی می‌شود که برای محاسبه‌‌ی حق ورودی، حقوق گمرکی و سود بازرگانی را با هم جمع می‌کنند. سود بازرگانی وجوهی است که میزان آن به‌موجب تصویب هیات وزیران تعین می‌شود. سود بازرگانی به‌موجب قانون انحصار تجارت خارجی(مصوب 1311 و اصلاحیه 1320 شمسی) از‌‌یک طرف و قانون گمرک و همچنین قانون صادرات و واردات که توسط هیات وزیران تعین و در صورت تعلق از واردات قطعی دریافت می‌شود و ابزاری است برای دولت در حمایت از آنچه در داخل تولید می‌شود. سود بازرگانی بیشتر با نظر حمایت از صنایع و تولیدات داخلی تعین می‌شود. بدیهی است جنبه مالی‌این حقوق نیز مورد توجه است؛ زیرا بخشی از سهم درآمدهای عمو‌می دولت از محل همین عواید گمرکی تعین می‌شود و سود بازرگانی از‌این‌جهت نقش قابل ملاحظه‌ای دارد. شاید به همین دلیل بوده است که در‌ایران علاوه‌بر حقوق گمرکی، خواسته اند سود بازرگانی، مستقل از حقوق تعین شود.
حقوق گمرکی مصوب مجلس است، تغیرات در جهت افزایش آن در قالب سود بازرگانی و توسط دولت انجام می‌شود. حقوق گمرکی معمولا ثابت و برای چند دهه ممکن است تغیر نکند. معمولا با تغیر تعرفه گمرکی و استفاده از سیستم‌‌های جدید و نمانکلاتورهای گمرکی نو که توسط شورای همکاری گمرکی که در بروکسل تدوین می‌شود و به کشورهای عضو پیشنهاد می‌گردد، این نرخ‌‌ها برای حقوق گمرکی، مورد تجدید قرار گرفته یا عینا تکرار می‌شود؛ بنابرین از این لحاظ تفکیک این دو حقوق(حقوق گمرکی و سود بازرگانی) قابل تفکیک است.
حقوق گمرکی و سود بازرگانی هر یک توسط چه مرجعی تعین و چگونه و در کجا درج می‌گردد؟
حقوق گمرکی به‌موجب جدول تعرفه گمرکی که مصوب مجلس تعین شده یا می‌شود.(در حال حاضر مصوبه 20/10/74 مجلس، ماده 60 قانون امور گمرکی) مصوب خرداد1350 شمسی و تعرفه گمرکی از CCCN به سیستم هماهنگ‌شده توصیف و کدگذاری کالا موسوم به (HS) تغیر‌‌یافته است. بنابرین حقوق گمرکی طبق جدول HS تعین گردیده، که نرخ آن فعلا برای تمام کالاها چهار درصد ارزش گمرکی دارد.
سود بازرگانی هماهنطورکه گفته شد توسط هیات‌وزیران تعین می‌شود و در همین جدول در قالب یک جدول میعنی حقوق ورودی منظور می‌شد. هر سال ضمن اعمال تغیر مقررات صادرات و واردات در چارچوب مصوبات دولت اگر نیازی به تعدیل سود بازرگانی باشد، تغیرات در ضمن یک قلم (حقوق ورودی) نمایش می‌یابد، به‌عبارت‌دیگر در حال حاضر (1401) از رقم حقوق ورودی هر چه باشد، چهاردرصد آن را حقوق گمرکی تشکیل می‌دهد که بعضا به‌عنوان حقوق پایه نا‌میده می‌شود.
چه عواملی در تعین حقوق گمرکی و سود بازرگانی موثرند؟
در تعین حقوق گمرکی و سود بازرگانی ممکن است هر دو جانبه مالی و حمایتی، مصالح اقتصادی کشور و حتی فرهنگی و اجتماعی و مذهبی ملحوظ شده باشد.
- به‌طور اخص در تعین حقوق گمرکی؛ چون این حقوق تقریبا ثابت است، همانطورکه در پاسخ سوالات قبل آمده و ممکن است فقط هم زمان با تغیر نمانکلاتور گمرکی و جایگزینی؛ آن تغیر می‌کند و در سایر موارد نیز به‌موجب پیش‌بینی قانون قابل تغیر است، در تعین این وجوه تنها مصالح اقتصادی و جنبه‌‌های حمایت از صنعت و تولید داخلی نمی‌توانسته موردنظر باشد؛ زیرا مسلتزم تغیرات پی‌درپی است که احتمالا هر‌‌یک یا دو سال یکبار انجام می‌گیرد؛ بنابرین در تعین حقوق گمرکی ضمن رعایت جانب حمایت از مصرف‌کننده و بنا به اهمیت خود کالا که نوعا به‌عنوان کالای استراژی، که قابل حمایت و مورد مصرف خاص یا مصرف عامه مردم بوده و بعضا مشمول حمایت‌‌هایی از طرف دولت(نظیر سوبسید) نیز است. در مواردی که معافیت از حقوق گمرکی مدنظر باشد، حتما طبق قانون سازوکار استفاده از معافیت حقوق گمرکی یا به‌طورکلی حقوق ورودی پیش‌بینی می‌شود. حقوق ورودی قطعات و لوازم جهت ساخت یا مونتاژ معمولا نرخ کمتری دارند، در سایر موارد(نظیر کالاهای لوکس و تجملی) حقوق ورودی بیشتر دارد. پیشنهاد حقوق و کارشناسی روی نرخ‌‌ها و تصویب دولت باید به نحوی باشد که کمتر احتیاج به‌اصلاح و یا تعدیل این نرخ‌‌ها احساس شود.
- در تعین سود بازرگانی، بر خلاف حقوق گمرکی جنبه‌‌های مالی، حمایتی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی و مقابله با (Dumping) می‌تواند لحاظ گردد و ممکن است به‌اعتبار موافقتنامه‌‌ها در خصوص کالای واحد به‌طور متفاوت سود بازرگانی را در بر داشته‌باشد؛ برای مثال اگر درآمدهای عمو‌می کفاف هزینه‌‌های پیش‌بینی شده را ندهد و امکان افزایش نرخ سود بازرگانی در بعضی از اقلام نیز وجود داشه باشد، از این طریق جبران خواهدشد. همینطور است که درمورد حمایت از صنعت که با تعین سود بازرگانی برای کالایی که فاقد آن بوده یا افزایش نرخ سود بازرگانی برای ردیفی که قبل سود بازرگانی داشته، ممکن است قیمت تمام شده کالای وارده که مشابه تولید داخلی است را به‌حدی افزایش داد تا حمایت معقولی به‌عمل‌آمده باشد.این افزایش یا کاهش در نرخ سود بازرگانی، از طریق وزراتخانه ذی‌ربط که صاحبان صنایع یا تولیدکنندگان مستقیما با آنها در ارتباط هستند به وزارتخانه بازرگانی یا کمیته‌‌هایی که می‌باید به‌طور دائم کار بررسی مقررات را عهده‌دار باشند پیشنهاد و به‌موقع در قالب طرح تصویب‌نامه، به هیات وزیران سپرده می‌شود.
معافیت از سود بازرگانی طبق تعرفه گمرکی دلیل بر معافیت حقوق گمرکی ردیف تعرفه موردنظر است‌‌یا خیر؟
همانطورکه می‌دانیم سود بازرگانی پس از کارشناسی‌‌های در هیات وزیران به تصویب می‌رسد و در حالی است حقوق گمرکی که یکبار برای چند دهه تعین می‌شود و ثابت است، فعلا هم نرخ آن برای بالغ بر 6000 ردیف 8 رقمی کد کالا 4 درصد بدون تفاوت است، اگر بخواهند آن را معاف یا بخوشدگی یا تخفیف در حقوق گمرکی نیست؛ ولی برعکس معافیت از سود بازرگانی موجب کاهش ورودی تا سطح 4 درصد می‌گردد.
